حدود 600 سال قبل از اینکه کمپانی متروگلدین مایر(Metro-Goldwyn-Mayer ) دست به خلق کمدی تام و جری (به انگلیسی: Tom and Jerry) بزند؛ شخصی ملقب به عبیدزاکانی در ایران، طنزی تمام و عیار دربارۀ موش و گربه خلق کرده بود.
تقابل موش و گربه احتمالاً از آن اسطوره های قدیم و دیرآشنای جهان است. درگیری دائمی این دو جانور که دشمن یکدیگرند پنداشته می شوند، ناخودآگاه سوژه ذهن انسان می گردد.
این مرد خلاق حدود 700 سال پیش در ایران زیست می کرد و برای اولین بار شیوه طنز را در کلام خود برگزید. معاصر با عبید، ایران در هرج و مرج دوران ملوک طوایفی پس از ایلخانان ( فرزندان چنگیز خان مغول) فرورفته بود. عجبا که در این بِلبِشویی عالم، شعر فارسی به اوج خود رسید! …حتی حافظ ظهور کرد.
می گویند روزگار سخت آدمهای بزرگ تربیت می کند. با مرور روزگار عبید، البته این سخن به نظر درست می آید. در این دوران به حق آدمهایی ظهور کردند که هریک قلل تاریخ ادبیات ایران را یک تنه فتح نمودند!
موش و گربه عبید اما تنها یک فکاهی ساده نیست که برای خنداندن دل های آمریکائی های رفاه زده ساخته شده باشد و هدفی به غیر از آن پوسته ظاهری خود دنبال می کند. مغز این بادام تلخ داستان گزندۀ ریاکاری است. همان داستان همیشگی که حضرت حافظ آن قدر فراگیرش می دید که حتی معتقد بود؛ خودش هم دائم در حال ریا کردن است !
داستان البته به ریای صرف ختم نمی شود. اگر چه شرح حال گربه ای را می شنویم که وانمود به عابد شدن می کند ولی این تازه شروع ماجراست. داستان موش و گربه داستان قرن ها حاکمان عابد و زاهد نما بر ایران است. گربه طبق آنچه عبید برای ما روایت می کند موش ها را با دین ریاکارانه خود می فریبد. موش های ساده دلِ داستان نیز توبه وی را باور کرده و به نماز عابدانۀ وی دلخوش می گردند.
موش ها، در موش و گربۀ عبید تقاص خوش باوری خود را خیلی زود می دهند. گربه ناگهان از جای می جهد و خشونتی چند برابر قبل علیه آنها از خود بروز می دهد. خورده شدن چند بارۀ موش ها با هم گناه خود آنهاست!
این شیوۀ حکایت شاید در این زمان چندان عجیب نباشد. اما اگر به زمان عبید رجوع کنیم و شاعرانی که شعرشان یکسره خیالباقی صرف بوده و کوچکترین اثری از انتقاد تا چه رسد به نقد حاکمان وقت در آن به چشم نمی خورد؛ را مرور کنیم؛ در می یابیم که وی چه شاهکاری خلق کرده.
آری عبید هم طنز را درک می کرده و هم تهور و شجاعت بی باکانه در بیان غرض خود داشته است. او حاکمان ریاکار وقت را که از دین لباسی پشمین برای فریب هر چه بیشتر مردم بافته بودند لو می دهد و از مکر ایشان ژانری کمدی به معنی واقعی کلمۀ امروز خلق کرده که تا ابد ماندگار خواهد ماند.
از مجموعۀ کتابفروشی که جوراب فروش شد
امید جهانمرد